Tản mạn về TƯ DUY PHẢN BIỆN
[Thảo luận bàn tròn – #WEGREEN]
[Thảo luận bàn tròn – #WEGREEN]
Ngày xửa ngày xưa, trong một thế giới 2d có một đôi bạn thân, đó là hình vuông và hình tròn. Một ngày kia hình tròn bỏ đi mà không nói lời từ biệt với hình vuông.
Hình vuông đau khổ vì sự ra đi của người bạn thân, nhưng bỗng một ngày hình cầu xuất hiện. Hình vuông vẫn giữ cái nhìn của thế giới 2d và nghĩ rằng hình cầu chính là hình tròn, người bạn thân của mình.
AI LÀ NGƯỜI MÙ?
Câu chuyện xảy ra vào mùa xuân năm ngoái, khi tôi quyết định tận dụng kì nghỉ sau kỳ học mùa xuân của mình ở quê và gặp được một anh Tây có khả năng chém tiếng Việt ở level bá đạo. Và dưới đây là trích đoạn cuộc nói chuyện của hai anh em:
- Em chắc đã nghe kể về câu chuyện thầy bói mù xem voi rồi.
- Anh đang nói về chuyện 5 hay 6 ông thầy mù đi sờ voi và mỗi ông kết luận một kiểu phải không?
- Ừ, về cá nhân anh rất thích câu truyện cổ này của Việt Nam, em nghĩ sao về nó?
- Theo em, nó dạy ta phải có cái nhìn tổng quan trên nhiều mặt để có được kết luận chính xác nhất, giống như trong câu chuyện con voi đầy đủ là tập hợp của tất cả các bộ phận mà mấy ông mù đó sờ thấy. Ngoài ra phải biết bỏ qua những định kiến thì mới có thể thoát ra được cái nhìn thiển cận của cá nhân.
- Vậy sao? Thế làm sao em nghĩ mấy ông mù không thể thấy tất cả toàn diện của một con voi và sao em biết em đã nhìn ra tổng thể của con voi?
- …
- Thế này nhé, các ông ấy có bốn giác quan, em có năm giác quan, nhiều hơn các ông ấy đôi mắt. Nên em nhìn thấy toàn bộ con voi, còn các ông ấy thì không. Hiểu rồi, vậy là khi có một sinh vật phát triển hơn chúng ta và nó có 6 giác quan thì nó sẽ “nhìn” ra con voi đầy đủ hơn chúng ta?
- …
- Anh đang nói về chuyện 5 hay 6 ông thầy mù đi sờ voi và mỗi ông kết luận một kiểu phải không?
- Ừ, về cá nhân anh rất thích câu truyện cổ này của Việt Nam, em nghĩ sao về nó?
- Theo em, nó dạy ta phải có cái nhìn tổng quan trên nhiều mặt để có được kết luận chính xác nhất, giống như trong câu chuyện con voi đầy đủ là tập hợp của tất cả các bộ phận mà mấy ông mù đó sờ thấy. Ngoài ra phải biết bỏ qua những định kiến thì mới có thể thoát ra được cái nhìn thiển cận của cá nhân.
- Vậy sao? Thế làm sao em nghĩ mấy ông mù không thể thấy tất cả toàn diện của một con voi và sao em biết em đã nhìn ra tổng thể của con voi?
- …
- Thế này nhé, các ông ấy có bốn giác quan, em có năm giác quan, nhiều hơn các ông ấy đôi mắt. Nên em nhìn thấy toàn bộ con voi, còn các ông ấy thì không. Hiểu rồi, vậy là khi có một sinh vật phát triển hơn chúng ta và nó có 6 giác quan thì nó sẽ “nhìn” ra con voi đầy đủ hơn chúng ta?
- …
Và đó là bài học đầu tiên của tôi về thứ được gọi là “tư duy phản biện”. Tôi không có những trải nghiệm phong phú như anh bạn ngoại quốc, không phải một chuyên gia nghiên cứu hay đơn giản chưa thể gọi là một cá nhân có tư duy phản biện sắc bén. Nhưng nếu bạn hỏi tôi về tư duy phản biện, ít ra trên khía cạnh cá nhân tôi sẽ nói với bạn đó là một khả năng quan sát một sự vật, sự việc hay lĩnh vực dưới nhiều khía cạnh khác nhau để có thể bao quát hơn và hiểu rõ hơn về vấn đề. Nếu không có điều gì tuyệt đối có thể tồn tại, thì cũng không có đúng nhất, chuẩn xác nhất, chính xác nhất, vì nếu có thì khi đạt được đến “cảnh giới” đó rồichúng ta sẽ không cần mất công đặt ra những câu hỏi, mất công tìm kiếm, học hỏi, nghiên cứu và phát triển. Đơn giản vì chúng ta đã phát triển đến đẳng cấp gọi là “nhất” rồi.
VẬY TẠI SAO CẦN PHẢN BIỆN?
“Một kỹ năng có thể thúc đẩy sự phát triển của toàn xã hội mà một công dân chân chính cần có”.
Nhà tôi có rất nhiều ô tô, rồi quần áo đủ loại, máy móc đủ thứ, thậm chí là la liệt máy bay. Tất cả đều nhờ đôi tay của em trai tôi, mỗi lần về nhà là lại nghe mẹ với cô phàn nàn, kêu nó dẹp cái đống lộn xộn nó bày ra, nhưng tôi với ông lại rất hứng thú với bộ sưu tập của thằng em. Tôi nhớ ngày trước thằng em tôi là một đứa rất biết nghe lời. Chẳng hiểu sao một ngày nó lấy cái kéo của ông và cho ra lò chiếc xe đầu tiên từ một chiếc lá si dài cùng lắm chỉ bằng ngón trỏ của tôi. Thế là từ đấy trở đi mẹ nói không nghe, cô đe không được. Giờ thì “bệnh” của nó nặng hơn, không cây cảnh nào trong vườn của ông thoát được trừ mấy cây hoa mẹ trồng, hết cắt rồi lại chuyển sang vẽ, nhưng khổ nỗi nếu nó chỉ vẽ trên giấy đã may. Đằng này cả con chó Bill cũng vằn vẹo như con chó lai hổ. Đồ đạc đủ mọi hình khối màu sắc, nhiều nơi khiến tôi có cảm tưởng đây là khu vực sinh sống của thổ dân da đỏ.
Nhà tôi có rất nhiều ô tô, rồi quần áo đủ loại, máy móc đủ thứ, thậm chí là la liệt máy bay. Tất cả đều nhờ đôi tay của em trai tôi, mỗi lần về nhà là lại nghe mẹ với cô phàn nàn, kêu nó dẹp cái đống lộn xộn nó bày ra, nhưng tôi với ông lại rất hứng thú với bộ sưu tập của thằng em. Tôi nhớ ngày trước thằng em tôi là một đứa rất biết nghe lời. Chẳng hiểu sao một ngày nó lấy cái kéo của ông và cho ra lò chiếc xe đầu tiên từ một chiếc lá si dài cùng lắm chỉ bằng ngón trỏ của tôi. Thế là từ đấy trở đi mẹ nói không nghe, cô đe không được. Giờ thì “bệnh” của nó nặng hơn, không cây cảnh nào trong vườn của ông thoát được trừ mấy cây hoa mẹ trồng, hết cắt rồi lại chuyển sang vẽ, nhưng khổ nỗi nếu nó chỉ vẽ trên giấy đã may. Đằng này cả con chó Bill cũng vằn vẹo như con chó lai hổ. Đồ đạc đủ mọi hình khối màu sắc, nhiều nơi khiến tôi có cảm tưởng đây là khu vực sinh sống của thổ dân da đỏ.
Bạn có nghĩ rằng đó là một sự khác biệt lớn? Dù sao em tôi vẫn giữ được những thứ tôi đã đánh mất. Tôi không có nhiều hứng thú đặt ra những câu hỏi và tìm kiếm sự khác biệt dưới mọi góc nhìn, mọi khía cạnh khác nhau của sự vật như thời còn “trẻ trâu”. Chính sự phản biện là nguồn lực lớn nhất thôi thúc chúng ta phải tìm kiếm, phải hoài nghi, giữ cho mỗi chúng ta ham muốn được học hỏi khám phá những điều mà chúng ta quan tâm. Và đó chính là sức mạnh lớn nhất của tư duy phản biện.
ÁP DỤNG TƯ DUY PHẢN BIỆN
Tôi còn nhớ một câu chuyện về nhà sáng chế tài ba lỗi lạc trong lịch sử, đó là Thomas Edison. Ông đã thất bại 2000 lần trước khi chế tạo ra chiếc bóng đèn điện. Khi được hỏi,ông đã nói rằng mình đã tìm ra 2000 cách khác nhau để tạo ra chiếc bóng đèn. Bằng cách nào mà 1999 lần trước Edison biết rằng đây chưa thực sự là chiếc bóng đèn sáng nhất, bởi vì không tồn tại chiếc bóng đèn tốt nhất, sáng nhất.
Bạn có bao giờ tự đặt ra cho mình những câu hỏi đại loại như “Có những cách làm nào khác, làm thế nào để tốt hơn nữa?”.
Muốn áp dụng được tư duy phản biện, bạn không thể không trang bị cho mình những câu hỏi phản biện. Dưới đây là một số câu hỏi bạn có thể áp dụng trong quá trình phản biện hay tự phản biện, lưu ý đây chỉ là những câu hỏi phổ thông nhất và không thể sử dụng cho tất cả mọi tình huống.
- Tại sao lại đưa ra được kết luận đó?
- Dựa vào đâu mà bạn có khẳng định điều đó?
- Bạn lấy thông tin này từ đâu?
- Tại sao điều này lại quan trọng?
- Điều gì có thể giải thích cho hiện tượng này?
- Còn những phương án nào khác, làm thế nào để tốt hơn nữa?
- Dựa vào đâu mà bạn có khẳng định điều đó?
- Bạn lấy thông tin này từ đâu?
- Tại sao điều này lại quan trọng?
- Điều gì có thể giải thích cho hiện tượng này?
- Còn những phương án nào khác, làm thế nào để tốt hơn nữa?
Hãy thường xuyên rèn luyện kỹ năng phản biện và đừng quên áp dụng đúng câu hỏi vào đúng lúc, đúng chỗ, đúng tình huống bạn nhé.
***
Thưa quí độc giả, vậy là trong tháng này Wegreen đã 2 lần đề cập đến tư duy phản biện (critical thinking) trong các bài viết của mình. Chúng ta đều thấy được tầm quan trọng của loại hình hoạt động trí óc này. Vậy vì sao đa phần các bài viết đều cho thấy sự thiếu sót và yếu kém của mỗi chúng ta khi thực hiện tư duy phản biện? Làm cách nào để phát triển năng lực này? Và thứ tư duy ấy liệu có giúp gì cho chúng ta trong cuộc sống thường ngày, hay chỉ có tác dụng trong học hành, công việc, và thể hiện mình trước người khác?
Với những vấn đề ấy, Wegreen xin được bắt đầu series “Tư duy và phản biện” trong chuyên mục “Thảo luận bàn tròn”, với mục đích giới thiệu cho bạn đọc các kĩ năng của tư duy phản biện, và ứng dụng chúng trong cuộc sống hàng ngày, cũng như hỗ trợ các bạn trong công việc và học tập.
CRITICAL THINKING vốn là một môn học được giảng dạy ở nhiều trường đại học trên thế giới. Việc giới thiệu những kĩ năng này, Wegreen không tham vọng so sánh mình với lớp học chuyên về môn này trên thế giới và cả trong nước. Chúng tôi chỉ hi vọng, bằng cách đặt vấn đề gần gũi với cuộc sống của giới trẻ Việt Nam, giới thiệu những kiến thức cơ bản của phương pháp tư duy này nhưng không quá mô phạm và lý thuyết, có thể góp phần giúp bạn đọc hiểu hơn về một bộ môn còn mới mẻ ở Việt Nam, nhưng lại rất cần thiết cho mỗi người trên con đường của mình trong tương lai; bên cạnh đó là sân chơi, cho chúng ta cùng thảo luận và hỗ trợ nhau giải quyết các vấn đề khúc mắc của cuộc sống.
Wegreen cám ơn sự quan tâm và ủng hộ của quí độc giả, trong thời gian tới, chúng tôi mong muốn nhận được nhiều ý kiến đóng góp, phê bình, để chuyên mục hoạt động thật sự hiệu quả và giúp ích cho mọi người.
Các phần thảo luận tới của chuyên mục, sẽ được đăng vào mỗi thứ Hai hàng tuần.
Phần 1: Hãy luôn là một nhà phản biện (01-07-2013)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét