VỀ HAI CÂU THƠ THƯỜNG BỊ NHẦM LÀ CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
Phạm Xuân Cần
Có khá nhiều bài thơ, câu nói thường được cho là của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Không chỉ được trích dẫn trong khi nói, chúng còn được trích dẫn trong các bài viết, thậm chỉ là các công trình nghiên cứu hoặc các bài luận văn chính trị xã hội quan trọng. Không chỉ người dân hoăc cán bộ bình thường có sự nhầm lẫn, mà rất nhiều lãnh đạo từ cơ sở đến Trung ương cũng mắc phải lỗi này. Trong rất nhiều sự nhầm lẫn tai hại đó phổ biến nhất là trường hợp câu thơ “Không có việc gì khó...” và câu “Dễ trăm lần không dân cũng chịu...”
Có khá nhiều bài thơ, câu nói thường được cho là của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Không chỉ được trích dẫn trong khi nói, chúng còn được trích dẫn trong các bài viết, thậm chỉ là các công trình nghiên cứu hoặc các bài luận văn chính trị xã hội quan trọng. Không chỉ người dân hoăc cán bộ bình thường có sự nhầm lẫn, mà rất nhiều lãnh đạo từ cơ sở đến Trung ương cũng mắc phải lỗi này. Trong rất nhiều sự nhầm lẫn tai hại đó phổ biến nhất là trường hợp câu thơ “Không có việc gì khó...” và câu “Dễ trăm lần không dân cũng chịu...”
Câu thơ “Không có việc gì khó/ Chỉ sợ lòng không bền/ Đào núi và lấp biển/ Quyết chí ắt làm nên” thường được biết đến với tên gọi “Khuyên Thanh niên”. Từ hàng chục năm nay khi được in, được nói đến người ta nghiễm nhiên cho đó là thơ của Chủ Tịch Hồ Chí Minh, hầu như không có ai suy nghĩ gì khác. Ở công trình Thủy điện Hòa Bình dưới bức tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đỉnh đồi cũng khắc trang trọng bài thơ này với tên tác giả Hồ Chí Minh. Khoảng năm 1975, 1976 bản thân tôi khi học tiếng Trung Quốc thậm chí còn cố gắng dịch bài thơ này ra...chữ Hán để đăng báo...tường! (Đầu đề tôi dịch là “Khuyến Thanh niên”, câu đầu dịch là “Thế gian một hữu nan chi sự”. Thầy giáo dạy Trung văn đọc xong chỉ cười). Rất may sau đó đọc cuốn “Chúng ta có Bác Hồ” của nhà xuất bản Lao Động, tôi bắt gặp hồi ký của một cựu cán bộ Đoàn. Trong đó ông này kể lại hồi ở chiến khu Việt Bắc, ông có gặp xin Bác Hồ một bài thơ để tuyên truyền giáo dục thanh niên. Bác Hồ nói đại ý thơ thì Bác chưa có, nhưng có mấy câu này người xưa hay dùng để dạy thanh niên hay lắm. Sau đó Bác viết lại mấy câu trên cho người cán bộ nọ. Và, có lẽ từ đó mấy câu thơ này đã trở thành bài “Khuyên thanh niên” bất hủ. Thế nhưng, phải cách đây mười mấy năm gì đó tôi mới biết cụ thể xuất xứ của bài thơ này. Té ra đó là một câu trích trong sách giáo khoa chữ Hán xưa “Ấu học ngũ ngôn thi”. Nhà thơ Ngô Văn Phú đã giới thiệu và dịch đăng một chương cuốn sách này trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Trong đó nguyên văn chữ Hán của bốn câu thơ này như sau: “Tạc sơn thông đại hải/ Luyện thạch bổ thanh thiên/ Thế thượng vô nan sự/ Nhân tâm tự bất kiên” (鑿 山 通 大 海/ 鍊 石 補 青 天/ 世 上 無 難 事/人 心 自 不 堅). Như vậy, có thể nói Chủ Tịch Hồ Chí Minh không phải là tác giả của những câu thơ này. Tuy nhiên, chính Bác là người dịch ra tiếng Việt những câu thơ hàm súc, giàu ý nghĩa đó. Đó là một bản dịch tuyệt vời!
Trường hợp hai câu thơ: “Dễ trăm lần không dân cũng chịu/ Khó vạn lần dân liệu cũng xong” lại hoàn toàn khác. Rất nhiều cán bộ, giáo viên hễ cứ nói đến vai trò quần chúng nhân dân là y như rằng không thể thiếu câu này, với lời dạo: “Bác Hồ đã dạy...”. Thế nhưng, thực chất đây là hai câu trong một bài ca dao khá nổi tiếng thời chống Pháp của...nhà thơ Thanh Tịnh. Bài này được nhà thơ Thanh Tịnh sáng tác năm 1948 trong cuộc vận động nhân dân đóng thuế nông nghiệp. Đó là bài Dân no thì lính cũng no. Nguyên văn:
“Trông lên thì thấy đầy sao
Nhìn quanh thì thấy đồng bào mến thân
Dễ trăm lần không dân cũng chịu
Khó vạn lần dân liệu cũng xong
Thóc thuế mà có dân đong
Trăm công nghìn việc ngược dòng cũng xuôi
Đêm nằm nghĩ lại mà coi
Liệu còn thằng giặc đứng ngồi sao yên ?
Nhân dân là bậc mẹ hiền
Cơm gạo áo tiền thì mẹ phải lo
Dân no thì lính cũng no
Dân reo lập nghiệp, lính hò lập công...”
Thế nhưng nguyên do gì mà những câu thơ trên bỗng nhiên trở thành thơ Bác Hồ? Tôi xin đưa ra một giả thuyết. Tôi đã đọc một bài nói chuyện của Chủ Tịch Hồ Chí Minh với Công an Hà Nội những năm chống Mỹ. Khi nói về việc Công an phải dựa vào nhân dân, Bác có nói đại ý: Đồng bào Quảng Bình nói rất đúng: “Dễ trăm lần không dân cũng chịu/ Khó vạn lần dân liệu cũng xong”. Được biết hồi đó hai câu này được viết thành khẩu hiệu và rất phổ biến ở Quảng Bình. Tôi không biết có phải đó là lần đầu tiên Chủ tịch Hồ Chí Minh nhắc đến hai câu thơ này không. Nhưng, có thể khi được Người nhắc đến thì những câu thơ đó trở nên nổi tiếng và vì nhiều lý do khác nhau người ta nghĩ đó là thơ Bác Hồ mà tuyệt nhiên không có sự nghi ngại nào. Mặt khác cũng phải thừa nhận hai câu thơ dung dị mà hàm chứa tư tưởng rất lớn của nhà thơ Thanh Tịnh cũng khá gần gũi với cách viết, cách nói của Chủ Tịch Hồ Chí Minh. Phải chăng đó cũng là một lý do tạo nên sự ngộ nhận này?
Hiểu đúng để sử dụng đúng những bài thơ, câu nói mà sinh thời Chủ Tịch Hồ Chí Minh thường nhắc đến là điều rất cần thiết. Mọi sự ngộ nhận là không nên và rất dễ bị xuyên tạc.
Khi viết lại những chuyện này tôi chưa có điều kiện tra cứu lại những tài liệu mà mình đã đọc, nhưng tin chắc về cốt lõi là như vậy. Rất mong các bạn cùng trao đổi thêm.
http://www.faxuca.com/
_____________________________
Tôi cho rằng không nên quá sa đà vào vấn đề tiểu sử của Hồ chí Minh ở đây, chỉ cần tóm tắt 1 dòng + 1 liên kết ngoài đến Wikipedia là được rồi. (Ngọc Minh)
Trường hợp hai câu thơ: “Dễ trăm lần không dân cũng chịu/ Khó vạn lần dân liệu cũng xong” lại hoàn toàn khác. Rất nhiều cán bộ, giáo viên hễ cứ nói đến vai trò quần chúng nhân dân là y như rằng không thể thiếu câu này, với lời dạo: “Bác Hồ đã dạy...”. Thế nhưng, thực chất đây là hai câu trong một bài ca dao khá nổi tiếng thời chống Pháp của...nhà thơ Thanh Tịnh. Bài này được nhà thơ Thanh Tịnh sáng tác năm 1948 trong cuộc vận động nhân dân đóng thuế nông nghiệp. Đó là bài Dân no thì lính cũng no. Nguyên văn:
“Trông lên thì thấy đầy sao
Nhìn quanh thì thấy đồng bào mến thân
Dễ trăm lần không dân cũng chịu
Khó vạn lần dân liệu cũng xong
Thóc thuế mà có dân đong
Trăm công nghìn việc ngược dòng cũng xuôi
Đêm nằm nghĩ lại mà coi
Liệu còn thằng giặc đứng ngồi sao yên ?
Nhân dân là bậc mẹ hiền
Cơm gạo áo tiền thì mẹ phải lo
Dân no thì lính cũng no
Dân reo lập nghiệp, lính hò lập công...”
Thế nhưng nguyên do gì mà những câu thơ trên bỗng nhiên trở thành thơ Bác Hồ? Tôi xin đưa ra một giả thuyết. Tôi đã đọc một bài nói chuyện của Chủ Tịch Hồ Chí Minh với Công an Hà Nội những năm chống Mỹ. Khi nói về việc Công an phải dựa vào nhân dân, Bác có nói đại ý: Đồng bào Quảng Bình nói rất đúng: “Dễ trăm lần không dân cũng chịu/ Khó vạn lần dân liệu cũng xong”. Được biết hồi đó hai câu này được viết thành khẩu hiệu và rất phổ biến ở Quảng Bình. Tôi không biết có phải đó là lần đầu tiên Chủ tịch Hồ Chí Minh nhắc đến hai câu thơ này không. Nhưng, có thể khi được Người nhắc đến thì những câu thơ đó trở nên nổi tiếng và vì nhiều lý do khác nhau người ta nghĩ đó là thơ Bác Hồ mà tuyệt nhiên không có sự nghi ngại nào. Mặt khác cũng phải thừa nhận hai câu thơ dung dị mà hàm chứa tư tưởng rất lớn của nhà thơ Thanh Tịnh cũng khá gần gũi với cách viết, cách nói của Chủ Tịch Hồ Chí Minh. Phải chăng đó cũng là một lý do tạo nên sự ngộ nhận này?
Hiểu đúng để sử dụng đúng những bài thơ, câu nói mà sinh thời Chủ Tịch Hồ Chí Minh thường nhắc đến là điều rất cần thiết. Mọi sự ngộ nhận là không nên và rất dễ bị xuyên tạc.
Khi viết lại những chuyện này tôi chưa có điều kiện tra cứu lại những tài liệu mà mình đã đọc, nhưng tin chắc về cốt lõi là như vậy. Rất mong các bạn cùng trao đổi thêm.
http://www.faxuca.com/
_____________________________
Tôi đề nghị bỏ hai lời nói của danh nhân Hồ Chí Minh trong bản hiện hành. Lí do: Câu "Vì lợi ích mười năm... trồng người" là của Quản Trọng (Quản Di Ngô), tướng quốc nước Tề (triều Tề Hoàn Công) thời Xuân Thu, Trung Quốc; còn câu "Bàn tay ta... thành cơm" là lời thơ của Hoàng Trung Thông trong bài thơ "Bài ca vỡ đất", sáng tác trong thời kháng chiến chống thực dân Pháp.
Phú Phượng
Tôi không đồng ý với ý kiến của Phú Phượng, vì nhiều lý do. Nhiều người ngẫu nhiên cùng ý là chuyện thường. Cũng có thể Hồ Chí Minh có thể đã đọc sách Quản Trọng, học hỏi được cái hay của Quản Trọng, đó cũng là điều đáng khen. Việc người nổi tiếng nói việc cái gì, thì cái đó cũng trở thành nổi tiếng là chuyện dễ hiểu. Ở đây tôi nghĩ không thể xét ai nói giống ai để loại bỏ các câu nổi tiếng, chúng ta có bàn về bản quyền của lời nói đâu! Thân mến. Thaisk 22:32, ngày 25 tháng 4 năm 2007 (UTC)
Tôi cho rằng không nên quá sa đà vào vấn đề tiểu sử của Hồ chí Minh ở đây, chỉ cần tóm tắt 1 dòng + 1 liên kết ngoài đến Wikipedia là được rồi. (Ngọc Minh)
Tôi cho rằng câu nói :Không có gì quí hơn độc lập tự do chưa thực hoàn toàn chỉnh ý, vì không có gì quí hơn có nghĩa là vẫn có những cái khác quí ngang bằng. Phải nói cách so sánh tuyệt đối là : Không có gì quí bằng độc lập tự do. Việt Chi
Tôi cho rằng các bạn nên thay đổi cách viết về Bác: chữ Ông thành chữ Ngài thì hay hơn.
Về câu nói "Dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong"
Xin dẫn lại ý kiến của bạn Bùi Khắc Tiệp
"Hai câu thơ trên nằm trong bài thơ “Dân no thì lính cũng no” của nhà thơ Thanh Tịnh, được sáng tác vào năm 1948 trong cuộc vận động nhân dân đóng thuế nông nghiệp. Nguyên văn bài thơ như sau:
Trông lên thì thấy đầy sao Nhìn quanh thì thấy đồng bào mến thân Dễ trăm lần không dân cũng chịu Khó vạn lần dân liệu cũng xong Thóc thuế mà có dân đong Trăm công nghìn việc ngược dòng cũng xuôi Đêm nằm nghĩ lại mà coi Liệu còn thằng giặc đứng ngồi sao yên? Nhân dân là bậc mẹ hiền Cơm gạo áo tiền thì mẹ phải lo Dân no thì lính cũng no Dân reo lập nghiệp, lính hò lập công.
Khi mới ra đời bài thơ được phổ biến rộng khắp, tuy nhiên cũng ít người nhớ câu thơ này là của ai. Tuy nhiên trong những năm kháng chiến chống Mỹ, ở miền Bắc, Bắc Hồ cũng đã nhiều lần nhắc đến câu thơ này và nó như một lời dạy có tính khái quát cao về tinh thần và sức mạnh của nhân dân."
Có thể tìm hiểu thêm về nguồn gốc câu nói này ở cuốn Tiếng thơ Hiện đại của Hồng Diệu
Bài thơ trên đã đặt câu nói vào một chủ đề cụ thể, một tâm tình cụ thể, và làm giảm nhẹ tính "cường điệu" của nó. Còn nếu trích dẫn chỉ câu nói đó, coi người nói là Hồ Chí Minh, hay người nhắc đến là Hồ Chí Minh, điều mà cho tới nay vẫn chưa bao giờ được dẫn chứng cụ thể, thì câu nói này trở nên rất cường điệu, thậm chí có tính mỵ dân, vô hình chung không hề có lợi cho hình ảnh của Hồ Chí Minh. Nên bỏ câu nói này ra khỏi mục này.
Nguyễn Tuấn - Hà nội
Tôi ko đồng ý với Việt Chi khi Việt Chi cho rằng " câu nói :Không có gì quí hơn độc lập tự do chưa thực hoàn toàn chỉnh ý, vì không có gì quí hơn có nghĩa là vẫn có những cái khác quí ngang bằng. Phải nói cách so sánh tuyệt đối là : Không có gì quí bằng độc lập tự do. Thế tại sao Việt Chi ko đặt câu hỏi ngược lại, ngoài những cái quí bằng còn có những cái quí hơn nữa! bằng đồng nghĩa với tương đương, còn có cái quí hơn độc lập, tự do thì không biết Việt Chi tìm trong đông, tây, kim, cổ xem có không! Bác dùng rất "chuẩn" câu nói!
Tất cả các bạn bình luận về Bác là cũng dủ hiểu khả năng của các bạn tồi đến thế nào. Tôi chỉ nói một câu đơn giản thôi" Bác là người khai sinh ra bản tuyên ngôn độc lập chứ không phải là người khai sinh ra ngôn ngữ thuần việt". Vậy hỏi các bạn ai là người khai sinh ra ngôn ngữ thuần việt?
_____________________
"Tứ hải giai huynh đệ"cũng của người xưa,Cụ vận dụng chuyển thành"Bốn phương vô sản đều là Anh em".đọc "Nhật ký trong tù"ta thấy sự vận dụng như thế này rất nhiều.câu này Bác cũng vận dụng,trích của người xưa,vậy mà có người cứ cãi là của Bác" Tiên Thiên Hạ chi ưu nhi ưu,Hậu Thiên Hạ chi lạc nhi lạc. ,"
________________________
Tôi xin chép một đoạn thơ, trong "Ấu học ngũ ngôn thi", để bạn xem mạng tham khảo:
"Không có việc gì khó
Chỉ sợ lòng không bền
Trước đèn mà chịu học
Mai ngày ắt thành danh".
Vũ Xuân Tửu
_____________________
"Tứ hải giai huynh đệ"cũng của người xưa,Cụ vận dụng chuyển thành"Bốn phương vô sản đều là Anh em".đọc "Nhật ký trong tù"ta thấy sự vận dụng như thế này rất nhiều.câu này Bác cũng vận dụng,trích của người xưa,vậy mà có người cứ cãi là của Bác" Tiên Thiên Hạ chi ưu nhi ưu,Hậu Thiên Hạ chi lạc nhi lạc. ,"
________________________
Tôi xin chép một đoạn thơ, trong "Ấu học ngũ ngôn thi", để bạn xem mạng tham khảo:
"Không có việc gì khó
Chỉ sợ lòng không bền
Trước đèn mà chịu học
Mai ngày ắt thành danh".
Vũ Xuân Tửu
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét